Ρήνα Χαραλαμπίδη Κατσελλή

Το Κυπριακό Κέντρο Συγγραφέων ΠΕΝ αποχαιρετά τη Ρήνα Χαραλαμπίδη Κατσελλή

Η Γυναίκα της Κερύνειας Ρήνα Κατσελλή έζησε από το 1974 πρόσφυγας στον τόπο της και υπέγραφε κάθε βιβλίο της, κάθε κείμενό της, μέσα από το λαβωμένο έθος των προσφύγων εκτοπισμένων: Ρήνα Κατσελλή, Προσφυγιά. Στην προσφυγιά μετά τον ξεριζωμό έκτισε και τη νέα της κατοικία (προσωρινή, ναν εύκολο να τα μαζεύω για να πάω πίσω), ένα παραδοσιακό κυπριακό σπίτι, γεμάτο μουσικά όργανα, ζωγραφικούς πίνακες, κεντήματα, χειροτεχνίες και ξυλόγλυπτα δικά της, βιβλία και χειρόγραφα, σεμνά τοποθετημένο μέσα σε ένα ολάνθιστο κήπο που ξεχείλιζε από λουλούδια, αρωματικά φυτά, βότανα, θάμνους και δέντρα. Στην εξόδιο ακολουθία ο μητροπολίτης Κερύνειας ανέφερε ότι με ολάνοικτα τα παράθυρα το σπίτι αυτό, με τις κουρτίνες να ανεμίζουν, έμοιαζε με καράβι. Πράγματι, με καράβι έμοιαζε, και καράβι ήταν, το καράβι της Κερύνειας, που πλέει στα γαλανά νερά της μεσογείου και δε φθάνει στο λιμάνι της επιστροφής, εκεί όπου μέχρι το τέλος της ζωής της είχε σταθερά στραμμένο το βλέμμα της.

Η Ρήνα Χαραλαμπίδη Κατσελλή γεννήθηκε το 1938 στην κατεχόμενη Κερύνεια. Ολοκληρώνοντας τη φοίτησή της στο Γυμνάσιο Κερύνειας εντάχθηκε στις τάξεις του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59, συνδέθηκε με τον τομεάρχη Πενταδακτύλου Κυριάκο Μάτση και για τη δράση της αυτή φυλακίστηκε. Με τη λήξη του αγώνα παντρεύεται τον Στέλιο Κατσελλή με τον οποίο αποκτά πέντε παιδιά, από τα οποία τα τρία τα έχασε σε πολύ μικρές ηλικίες, απώλειες που μόνο με την τουρκική εισβολή παραλλήλιζε η ίδια. Παρηγοριά οι δυο της αγαπημένες κόρες και έπειτα τα εγγόνια της. Τον ίδιο καιρό η Ρήνα κινούσε για το ταξίδι της συγγραφής, ένα ταξίδι που πέρασε μέσα από τη φοβερή καταιγίδα του 1974, ριζώθηκε βαθιά μέσα στον πόθο για επιστροφή στον γενέθλιο τόπο και αλύτρωτο επαύθη μόνο όταν ήρθε αντιμέτωπο με το αναπόδραστο τέρμα της βιολογικής ζωής του ανθρώπου.

Το 1966 με τη συμμετοχή της ιδρύεται ο Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας, ένας χώρος μέσα από τον οποίο εκδίδονταν βιβλία για την ιστορία, τα ήθη και τον πολιτισμό της πόλης. Το 1973 ίδρυσε τις εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα. Αγωνίστηκε για τη δημιουργία μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης την οποία θεωρούσε τόσο σημαντική όσο το Τμήμα Αρχαιοτήτων, χωρίς να δει να πραγματοποιείται το όραμα αυτό. Η πολυεπίπεδη και δυναμική προσωπικότητά της, συγκλονισμένη από την αδικία που υπέστη ο τόπος της, στρέφει την προσοχή της και προς την πολιτική δράση. Το 1978 δημιουργεί τις πρώτες ομάδες που αργότερα εξελίχθηκαν στη γυναικεία οργάνωση του ΔΗΚΟ, ΓΟΔΗΚ. Εξελέγη επαρχιακή γραμματέας το ΔΗΚΟ Κερύνειας 1980-1996 και στις βουλευτικές εκλογές του 1981 εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Εκλογική Περιφέρεια Κερύνειας με το ΔΗΚΟ. Επανεξελέγη το 1985 και το 1991. Η Ρήνα Κατσελλή ήταν ενεργό και αγαπημένο μέλος του Κυπριακού κέντρου Συγγραφέων ΠΕΝ και μέχρι το τέλος της ζωής της ενδιαφερόταν για τις δράσεις και τις εκδηλώσεις του ΠΕΝ και πάντοτε μελετούσε με ενδιαφέρον τα πεπραγμένα. Με συγκλονισμό το Διοικητικό Συμβούλιο ενημερώθηκε για την νέα απώλεια της Ρήνας Κατσελλή, λίγο μετά από αυτήν της Ντίνας Κατσούρη.

Μελετώντας την εργογραφία της συγγραφέως ο ερευνητής του μέλλοντος θα διαπιστώσει ότι το εύρος των ενδιαφερόντων της αντικατοπτρίζεται και στην πλούσια ύλη των γραφόμενών της. Αγάπησε το θέατρο από πολύ νωρίς. Με πρώτο συναπάντημα με την τέχνη του θεάτρου το 1958 όταν σκηνοθέτησε ερασιτεχνικά τον Αρχοντοχωριάτη του Μολιέρου (στο οποίο συμμετείχε και ως ηθοποιός), από το 1959 και για ένα μεγάλο μέρος της συγγραφικής της ζωής γράφει θεατρικά έργα. Το θεατρικό Ο Ανάξιος παρουσιάζεται από τον Οργανισμό Θεατρικής Αναπτύξεως Κύπρου, ενώ παράλληλα το ΡΙΚ παρουσιάζει κυπριακές ηθογραφίες και άλλα έργα της για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Μια συνολική έκδοση επτά τόμων του 1970 περιλαμβάνει τη μέχρι τότε θεατρική συγγραφή της. Τα έργα της ανέβηκαν από τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου (Ενδοσκόπηση, Τρελλή Γιαγιά, Ξενιτεία, Γαλάζια Φάλαινα), το θέατρο ΕΝΑ (Πάμεν Καλά!...) και την Εθνική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης Silvio D’ Amico στη Ρώμη (Άρκαστος, La Gramignia). Έγραψε βιβλία για νέους και νέες, Στην Εφτάλοφη, Τα φτερά του αετού, έγραψε ποίηση, βιογραφίες, έρευνες. Μα κυρίως κατέγραψε τον άνθρωπο και τον τόπο, Κερύνεια. Το ερευνητικό αυτό έργο που διασώζει στην προσφυγιά την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων που έζησαν εκεί, αποτελεί κιβωτό που θα κουβαλά το πολύτιμο φορτίο μέχρι τη μέρα της επιστροφής.

Η μεθοδολογία, η προσέγγιση, η εκτέλεση κάθε ερευνητικού της έργου είχαν όλα τα στοιχεία μιας επιστημονικής εργασίας. Η συλλογή του υλικού μέσα από εξαντλητική έρευνα, η επεξεργασία, η αξιολόγηση και καταγραφή του σε συνδυασμό με το συγγραφικό της ταλέντο έφερναν πάντα ένα άρτιο αποτέλεσμα και το επίπεδο της ποιότητας αυτής διέπει όλο το αρχείο που έχει συλλέξει η ερευνήτρια. Έγραψε ακόμη και ένα πρακτικό ερασιτεχνικό οδηγό για το Πώς να σκαλίσετε ένα κυπριακό σεντούκι για το σπίτι σας. Η ίδια σκάλισε το σεντούκι στο ξενοδοχείο Ντόουμ και συχνά ρωτούσε όσους πίστευε ότι πήγαν, αν ήταν ακόμη εκεί. Είναι ακόμη εκεί, της απαντούσαν και έμενε σιωπηλή.

«Τρελλό αηδόνι,
η φωνή σου δεν με σώζει.
Μα τι να κάνουμε;
Η μοίρα σου το’ χει να κελαδάς
και η μοίρα μου,
μοίρα αδικοδιωγμένου πρόσφυγα,
να σκούζω.
Συνέχισε το τραγούδι.
Παίρνουμε πάνω μας εμείς
τα μοιρολόγια.»
Αγαπημένη Ρήνα, σκάλισες ένα σεντούκι στην Κερύνεια και σκάλισες και μια κιβωτό στην προσφυγιά. Στην κιβωτό έβαλες μέσα τον ξεριζωμένο άνθρωπο, την κραυγή του, τον πόνο, την αδικία, την οργή, την ελπίδα, την εγκαρτέρηση, τη δύναμη, την τέχνη «που περιγράφει χωρίς να μειώνει την εξαφάνιση της γαλάζιας φάλαινας και της προσπάθειας αφανισμού ενός ελληνισμού και της κουλτούρας του».
Σκάλισες μια κιβωτό, μέσα στη δίνη της τραμουντάνας, για τον ξεριζωμένο άνθρωπο.
Έπειτα, κίνησες για ένα άλλο ταξίδι, ελεύθερη από τα δεσμά που τα δεινά του ανθρώπου επιβάλλουν στον άνθρωπο. Θα ηχούν μαντολίνα, αυλοί, πιθκιαύλια, λαούτα, ψαλμοί, θα ευωδιάζουν κυκλάμινα, βασιλικός, φούλι, θα αρμενίζει το καράβι φεύγοντας από το λιμάνι, θα έχει παραδώσει την κιβωτό στον τόπο, θ’ ανοίξει το σεντούκι, θα δεχθεί τις πληγές και θα τις επουλώσει, θα δεχθεί το κλάμα και θα το παρηγορήσει, Ρήνα, θα το παρηγορήσει, Ρήνα,
καλό σου ταξίδι!

Εργογραφία

• 1959: Ο ΕΞΑΔΕΛΦΟΣ (με το πατρικό της όνομα Ρήνα Χαραλαμπίδου), θεατρικό.
• 1967: ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΗΣ ΜΟΥ, μυθιστόρημα, εκδόσεις Φέξη.
• 1970: ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΘΕΑΤΡΟ 1959-1969, θεατρικα.
• ΠΩΣ ΝΑ ΣΚΑΛΙΣΕΤΕ ΕΝΑ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΣΕΝΤΟΥΚΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΑΣ, πρακτικος ερασιτεχνικος οδηγος εκδόσεις Λαογραφικού Ομίλου Κερύνιας.
• 1973: ΚΕΡΥΝΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ, μελέτη, εκδόσεις Παγκύπριας ΄Εκθεσης ανθέων Κερύνιας.
• 1974: ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΤΡΑΜΟΥΝΤΑΝΑΣ, Α-Β, μυθιστορημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα.
• 1975: ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΟΥ, χρονικο-μαρτυρία, εκδόσεις Τα Τετράδια του Ρήγα.
• 1977: ΚΕΡΥΝΙΑ-ΕΚ ΣΤΟΜΑΤΟΣ ΓΕΡΟΝΤΩΝ Α-Β, μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1978: ΓΑΛΑΖΙΑ ΦΑΛΑΙΝΑ, μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα

  ΣΤΗΝ ΕΦΤΑΛΟΦΗ, μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα

• 1980: ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΖΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ, ποιήματα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1981: ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΕΛΙΑ, θεατρικο, εκδόσεις Αδούλωτης Κερύνιας.
• 1982: ΓΝΩΜΕΣ ΤΑΠΕΙΝΗΣ ΓΝΩΣΗΣ, δοκίμια-μελετες, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα.
• 1984: Ο ΑΝΑΞΙΟΣ, θεατρικο, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1985: ΣΤΗΝ ΕΦΤΑΛΟΦΗ Β, μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• ΤΡΕΛΛΗ ΓΙΑΓΙΑ, θεατρικο, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1987: ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΕΣΗ 50, λογοτεχνικο πορτρέτο/βιβλιογραφία Ρ.Κ. μέχρι 1950, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα.
• 1988: ΞΕΝΙΤΕΙΑ, θεατρικο, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1989: ΡΑΓΙΑΣ-Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΦΥΛΛΟ, μελέτη, έκδοση ιδρύματος Αναστάσιος Λεβέντης.
• ΜΗ ΓΕΝΟΙΤΟ, μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1989: ΤΑ ΦΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΕΤΟΥ, μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1991: ΚΕΡΥΝΙΑ-ΕΚ ΣΤΟΜΑΤΟΣ ΓΕΡΟΝΤΩΝ Γ΄ , μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1994: ΚΕΡΥΝΙΑ- Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ/ΤΟΠΟΣ, μυθιστορηματικη βιογραφία, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1995: ΠΑΜΕΝ ΚΑΛΑ, θεατρικο, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα.
• 1995: ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗΣ, ΒΙΟΣ/ΠΟΛΙΤΕΙΑ, μελέτη, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 1997: ΤΖΕΡΥΝΙΩΤΙΣΣΕΣ, μυθιστόρημα, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 2000: ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΜΑΣ - Ιστορία του Δημαρχείου της πόλης, εκδόσεις Δήμου Κερύνειας.
• 2000: ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΜΑΣ - Ιστορια της πόλης, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα
• 2002: ΝΙΚΟΣ ΚΡΑΝΙΔΙΩΤΗΣ -Η Εποχή και το Λογοτεχνικό του έργο, εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα.
• 2004: ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΜΑΣ - Σάβας Χρίστης-Ο Αλλιώτικος, η ζωή και το έργο του, τομ. Α‘ και Β’, εκδόσεις Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας.
• 2004:ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΜΑΣ ΣΑΒΑΣ ΧΡΙΣΤΗΣ Ο ΑΛΛΙΩΤΙΚΟΣ Α΄και Β΄, βιογραφία.
• 2005: ΠΑΝΩ ΓΕΙΤΟΝΙΑ, θεατρικό έργο.
• 2006: ΜΑΥΡΟΥΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΡΜΙΟΣ Α΄ και Β΄, βιογραφία.
• 2007: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ο ΓΝΩΣΤΟΣ ΡΕΟΥΤΕΡ, βιογραφία.
• 2008: Η ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΞΕΡΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ, ποιήματα που μελοποίησε ο Ανδρέας Αρτέμης.
• 2008: ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΙΡΑΝΘΗΣ-ΤΑΦΟΣ ΑΓΝΩΣΤΟΣ, βιογραφία.
• 2009: ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΕΛΙΣΣΑΙΟΣ-ΤΖΙΕΡΥΝΕΙΑ ΜΑΝΑ ΜΟΥ, βιογραφία.
• 2009: ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ, ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΚΑΡΑΣΑΒΒΑΣ-Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ, βιογραφία.
• 2009: ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΕΚ ΣΤΟΜΑΤΟΣ ΓΕΡΟΝΤΩΝ, μυθιστόρημα, β΄ έκδοση αναθεωρημένη.
• 2010: ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗΣ-Η ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ ΜΙΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ, βιογραφία..
• 2011: ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΑΝΤ. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ-Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ Α και Β΄ βιογραφία.
• 2012: ΣΤΗΝ ΕΦΤΑΛΟΦΗ, βυζαντινό μυθιστόρημα, β΄ έκδοση αναθεωρημένη.
• 2012: ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΤΡΑΜΟΥΝΤΑΝΑΣ, μυθιστόρημα, γ΄ έκδοση αναθεωρημένη.
• 2013: ΝΙΚΟΣ Σ. ΒΡΑΧΙΜΗΣ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ, βιογραφία, 2014 (βιογραφία)
• 2014: ΤΑ ΦΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΕΤΟΥ, μυθιστόρημα, β΄ έκδοση αναθεωρημένη.
• 2014: ΠΕΡΙ ΡΙΜΑΔΟΡΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ (μελέτη).
• 2014: ΟΔΟΔΕΙΧΤΕΣ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΚΑΙΡΟΥ (μυθιστόρημα)
• 2020: ΟΙ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΙ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΝΤΟΟΥΜ (δύο τόμοι)
• 2020: ΠΕΛΑΠΑΙΣ- ΠΡΩΤΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΟΥ 19974-75

Μεταφράσεις

• 1974 & 1979: KYRENIA - A HISTORICAL STUDY, Εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα, Κύπρος.
• 1989: ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΟΥ (Ρωσσικα), σελ. 319-364)
• 1979 & 2001: REFUGEE IN MY HOMELAND, Εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα, Κύπρος 1997:
• 1995: ANDREAS CHRISTOFIDES, Εκδοσεις: Cyprus PEN Publications
• 1997: ΓΑΛΑΖΙΑ ΦΑΛΑΙΝΑ/BALEINE BLEUE, Ελληνογαλλικη έκδοση, εκδόσεις Πράξανδρος, Πανεπιστήμιο Νανσυ, Γαλλία.
• 2001: NICOS KRANIDIOTIS - an introduction to his literary work. Εκδοσεις: Cyprus PEN Publication

Τιμήθηκε:

• 1960: Βραβείο ΡΙΚ για το σύντομο θεατρικο "Σιδεροκουτάλα".
• 1962: Βραβείο Πιεριδίου διαγωνισμου για το διήγημα "Το Κρησφύγετο του Φουντζιου".
• 1962: Βραβείο Πνεβματικης Πολιτιστης Ανάπτυξης Κύπρου για το θεατρικο "Ο Ανάξιος",
• 1963: Βραβείο ΡΙΚ για το σύντομο θεατρικο "Κυριακάτικη Δοξολογία".
• 1968: Βραβείο ΡΙΚ για το θεατρικο "Ους το Ρομποτ Συνέζευξε".
• 1974: Κρατικο Βραβείο Μυθιστορήματος για το μυθιστόρημα "Στα Βουνα της Τραμουντάνας"
• 1978: Κρατικο βραβείο Μυθιστορήματος για το μυθιστόρημα "Γαλάζια Φάλαινα"
• 1978: Βραβείο Παιδικου Νεανικου βιβλίου για το μυθιστόρημα "Στην Εφτάλοφη"
• 1979: Βραβείο Εταιρείας Θεατρικων Συγγραφέων Κύπρου για το θεατρικο έργο "Γαλάζια Φάλαινα (Ενδοσκόπηση)- "
• 1986: Βραβείο Θεατρικου Οργανισμου Κύπρου για το θεατρικο"Τρελλη Γιαγια".
• 1988: Βραβείο Θεατρικου Οργανισμου Κύπρου για το θεατρικο"Ξενιτεία".
• 2006: Κρατικο Βραβείο Μελέτης-Δοκιμίου "Σαβας Χριστης-Ο Αλλιώτικος"

Το 2010 της δόθηκε το Αριστείο Γραμμάτων Συνολικής Προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας.